De veranderingen in de maatschappij zijn onvermijdelijk en onomkeerbaar en vragen om andere rollen van gemeenten. Dit bewustzijn groeit en wordt getriggerd door de invoering van de Omgevingswet

Dit was onze gezamenlijke conclusie na afloop van de ronde tafel bijeenkomst met als thema ‘de Omgevingswet als trigger voor innovatie’ die wij 19 oktober organiseerden voor een select gezelschap van directeuren en managers stadsontwikkeling en ruimtelijke ordening.

Filosoof en ‘friskijker’ Ruud Veltenaar nam ons mee in zijn visie op een wereld in transitie, waarin een aantal grote verschuivingen plaatsvinden: van welvaart naar welzijn, van ik naar wij, van ego naar eco.

Daniëlle Dictus en Kees Koffeman van gemeente Breda namen ons vervolgens mee in hun overwegingen bij de expeditie die zij ondernemen om de Bredase organisatie voor te bereiden op deze veranderopgave.

Democratisering van de samenleving zet door

De komende tien jaar zal de wereld radicaal veranderen. Innovaties op het gebied van technologie volgen elkaar in rap tempo op. Hierdoor krijgen wij toegang tot wereldwijde netwerken en kunnen op grote snelheid kennis en resources delen. Dit draagt bij aan de democratisering van de samenleving, waarin eenlingen steeds meer impact hebben. Denk bijvoorbeeld aan hoe Jan Koum met zijn uitvinding van Whatsapp een einde maakte aan de omzet van $ 35 miljard in sms berichten. Mensen zoals hij, Maurits Groen (mede oprichter WakaWaka) en Boyan Slat (oprichter van The Ocean Cleanup) zorgen voor een verschuiving: geen lineaire extrapolatie van de gebaande paden, maar een sprong naar het nieuwe. Om mensen zoals zij in hun kracht te zetten, hebben zij behoefte aan partnerships, niet iemand die vertelt wat ze moeten doen.

De rol van de gemeente verandert: van zorgen voor, naar zorgen dat

De gemeente moet dus op zoek naar haar rol of, nog beter, rollen binnen het nieuwe ecosysteem dat aan het ontstaan is: zij staat niet langer boven de partijen, maar is onderdeel van de maatschappij waarbij zij met burgers en ondernemers de leefomgeving verder ontwikkelt. Vanuit deze nieuwe context gaat het steeds meer over  de dialoog met inwoners en bedrijven om gezamenlijk invulling te geven aan de kansen in de stad. Een opgave die gemeente Breda ook ziet. Hoe mooi zou het zijn als je als ambtenaar samen met de buurt een goede analyse mag maken van de problematiek en samen kunt komen tot een gedragen oplossing. Als je dat kan, heb je overzicht, kennis en draagvlak en ben je per definitie ambtenaar van het jaar! Belangrijke randvoorwaarde is dat wel dat je vanuit het management mandaat, middelen en mensen krijgt om uitvoering te geven aan het gedragen plan. Maar betekent deze uitnodiging tot meedenken aan burgers en bedrijven dan ook dat iedereen zijn zin krijgt? Nee, de gemeente is er ook om het overall belang te bewaken en leiderschap te tonen. Jim Kouzes en Barry Posner onderscheiden vijf competenties voor goed leiderschap (zie afbeelding onder artikel).

Om de dialoog te richten gaat het erom de juiste vraag te stellen en een gezamenlijke ambitie te formuleren. Dit vraagt van alle partijen om een oprechte intentie om mee te creëren, creativiteit, een open geest en het lef om het systeem ter discussie te stellen. Vanuit een open houding, ruimte geven en écht luisteren in plaats van antwoorden te filteren door eigen vakkennis  en die van anderen.

De veranderopgave vraagt om innovatie

Ondanks dat de invoering van de wet uitgesteld is tot 2021, is wachten met ‘handelen in de geest van de Omgevingswet’ geen optie. Gemeenten moeten nu al aan de slag. Zie het als innovatie, het gaat niet om het verbeteren van het bestaande. Het is een nieuwe manier van werken die moet worden ‘uitgevonden’. Wat ga je morgen anders doen? Niemand heeft het antwoord. Het is pionieren. Het is een ontdekkingsreis. De volgende ingrediënten vergroten de succesvolle realisatie van innovaties én de benodigde transformatie:

• Van buiten naar binnen
• Vindt inspiratie (extern en bij elkaar)
• Betrek burgers, ondernemers en andere instanties in de reis
• Benoem de ambitie, wat is de ‘profound purpose’?
• Werk met experimenten, proeftuinen, zowel in de fysieke omgeving, als in (samen) werkvormen.
• Leer van fouten en pas aan

Maar misschien wel de belangrijkste: kom in beweging. Wacht niet tot morgen, maar begin nu met de verandering van overmorgen.

Nienke Teunis (adviseur), Oscar van Opstal (associate partner) en Peter van Bosse (partner) zijn werkzaam bij Fakton.  Zij begeleiden met succes organisaties met hun strategie-, innovatie- en organisatieontwikkeling inclusief de financiële doorvertaling van gemaakte keuzes.